اصول کلی در تغذیه تکمیلی کودکان از نظر متخصص تغذیه

از نظر متخصص تغذیه، تغذیه انحصاری با شیر مادر در 6 ماه اول زندگی برای رشد و تکامل کودک از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در این زمان تغذیه شیرخوار صرفا با شیرمادر بوده و کودک نیازی به استفاده از هیچ ماده غذایی دیگر، حتی آب ندارد و تنها شیر مادر، آغوش مادر، استفاده از آفتاب، قطره "آ" و "د" یا مولتی ویتامین و واکسیناسیون از جمله موارد ضروری و تامین کننده بخش عمده ای از نیازهای غذایی، جسمی، روانی و عاطفی او به شمار می رود.
از سن 6 ماهگی به بعد شیرخوار علاوه برشیر مادر به غذاهای سالم و مناسب، کم حجم و پر انرژی نیاز دارد. این غذاها در شروع باید دارای غلظتی کمی بیشتر از شیر مادر باشد و به تدریج بر مقدار، غلظت و تنوع آن افزوده شود تا شیر خوار بتواند ضمن آشنا شدن با مزه و قوام غذاها به جویدن هم عادت کند. هم چنین لازم است نحوه استفاده از وسایل لازم برای غذا خوردن را بیاموزد تا کم کم بعد از یک سالگی بتواند از غذاهای سفره خانواده، براساس رشد و تکامل خود استفاده نماید.
 از 6 تا 12 ماهگی هنوز غذای اصلی شیرخوار شیر مادر است و غذاهای کمکی همراه با شیر مادر برای آماده سازی و تکامل روانی و اجتماعی وی نقش بسزایی دارد. بنابراین استفاده از یک الگوی صحیح غذایی و ایجاد عادات غذایی مناسب، بسیار ضروری و قابل توجه است.
 
مضرات شروع غذای کمکی زودتر از موعد مقرر
احتمالا شما هم از متخصص تغذیه شنیده اید که قبل از 6 ماهگی غذایی غیر از شیر مادر به کودک ندهید. در زیر مضرات زود شروع کردن غذای کمکی را بخوانید.
1- احتمال ابتلا به اسهال به دلیل عدم تکامل کامل دستگاه گوارش یا عدم رعایت بهداشت در تهیه و نگهداری غذای کمکی.
2- ابتلا به سوء تغذیه و عدم رشد کافی (چون با دادن غذای کمکی که در مقایسه با شیر مادر از انرژی کمتری برخوردار است کودک از یک وعده شیر مادر محروم می شود و امکان ابتلای او به تاخیر رشد و سوءتغذیه افزایش می یابد.
3- کاهش زمان مکیدن پستان مادر توسط کودک و در نتیجه کاهش تولید و ترشح شیر.
4- احتمال بروز حساسیت در کودک.
 
مضرات شروع غذای کمکی دیرتر از زمان تعیین شده
1- کندی یا توقف رشد کودک (معمولا شیر مادر به تنهایی قادر به تامین نیازهای تغذیه ای از پایان 6 ماهگی به بعد نیست)
2- مشکل پذیرش غذا توسط کودک (در صورت تاخیر در شروع غذای کمکی ،شیرخوار معمولا از 9 ماهگی به بعد تمایل خود را به خوردن غذاهای دیگر و تمایل به مزه و طعم های جدید از دست می دهد).
3- به تعویق افتادن عمل جویدن در کودک (در نتیجه تا پایان یک سالگی کودک غذای دیگری به جز شیر مادر یا مایعات نمیخورد و این مسئله باعث سوء تغذیه در او خواهد شد).
 
اصول کلی از نظر متخصص تغذیه که باید در تغذیه تکمیلی رعایت شود:
1-بهتر است کودک قبل از هر وعده غذای کمکی، ابتدا با شیر مادر تغذیه شده و سپس از غذای کمکی استفاده کند. این شیوه به پیشگیری از کم شدن شیر مادر کمک می کند.
2-مواد غذایی چه از نظر مقدار و چه از نظر نوع باید بتدریج به غذای شیرخوار اضافه شود.
3-باید از یک نوع غذای ساده شروع نموده و به تدریج غذاهای مخلوط را به شیرخوار داد.
4-توصیه می شود از مقدار کم شروع کرد (یک قاشق مرباخوری) و به تدریج مقدار غذا را در هر وعده اضافه نمود.
5-بین معرفی موادغذایی مختلف حدود 5 تا 7 روز فاصله لازم است تا شیرخوار به غذای اول عادت کند. بعد غذای جدید به او داده شود.
 اضافه کردن یک به یک و فاصله دار مواد غذایی باعث می شود که:
الف)اگر ناسازگاری به یک ماده غذایی وجود داشته باشد شناخته شود.
ب) تحمل شیرخوار بتدریج افزایش یابد و دستگاه گوارش کودک به مصرف غذاهای غیر از شیر مادر عادت کند.
6-غذاها در ابتدا باید رقیق باشند و غلظت آن ها کمی بیشتر از شیر مادر باشد و سپس به تدریج بر غلظت آن ها افزوده شود. غلیظ تر و سفت تر کردن تدریجی غذاها به تکامل عمل جویدن کمک می کند.
7-اگر در شروع تغذیه تکمیلی شیرخوار به غذای مخصوصی بی میلی نشان داد نباید در خوردن آن پافشاری کرد. برای 2-1 هفته آن را حذف کرده و سپس دوباره به برنامه غذایی او اضافه نمایید.
8-غذای کمکی را حتی الامکان به مقذار لازم برای هر روز تهیه نمایید. در غیر این صورت نگهداری غذای کمکی اضافی در یخچال حداکثر تا 24 ساعت اشکال ندارد. اگر غذا در ظرف بزرگتری نگهداری می شود فقط به اندازه یک وعده از آن برداشته، گرم نموده و به شیرخوار بدهید.
 
نحوه شروع و ادامه غذای کمکی
بهتر است برای هر کودک از دکتر تغذیه مقدار غذای مورد نیاز او را بپرسید، ولی به طور کلی توصیه های زیر را برای تغذیه تکمیلی کودک در نظر می گیریم.
-ماه هفتم
غلات پخته به عنوان غذای جامد برای کودک توصیه می شود چون طعم آن مشابه شیر است و بافت نرمی دارند.
غلات منبع خوب انرژی و بعضی مواد معدنی به شمار می روند. ولی باید توجه داشت که چون غلات هنگام پخت آب جذب می کنند و حجمشان زیاد می شود و با توجه به حجم محدود معده شیرخوار، کودک را باید در هر روز چند بار با این غذاها تغذیه کرد. استفاده از برنج به عنوان اولین ماده غذایی به صورت فرنی آرد برنج و شیر برنج به علت آسانی هضم و عدم ایجاد حساسیت توصیه می شود. در این ماه به تدریج شیرخوار می تواند حریره بادام، هویج، کدو حلوایی، نخود فرنگی، لوبیا سبز، کدو سبز و سپس مخلوط این سبزی جات با پوره برنج) و انواع سوپ ها (با استفاده از گوشت و مرغ همراه با سبزی جات و مواد نشاسته ای مانند برنج و ماکارونی و آرد و کمی حبوبات سهل الهضم چون عدس که به خوبی له شده باشند با غلظتی مشابه حلیم نیز در برنامه کودک قرار می گیرد.
پوره سبزی جات را باید تک تک و به فاصل حداقل یک روز در میان به برنامه غذایی کودک اضافه کرد تا ذائقه او کم کم عادت کند. در تهیه سبزی جات نباید نمک یا شکر به کار برد. دقت کنید در برنامه غذایی کودک حتما یک سبزی سبز (جعفری) یا زرد (هویج، کدو حلوایی، زردک) گنجانده شود. مصرف گوجه فرنگی و اسفناج تا پایان 12-9 ماهگی توصیه نمی شود. در صورت عدم تمایل کودک به مصرف پوره سبزی جات، می توان آن ها را با پوره غلات (مثل پوره برنج) مخلوط نمود.
-ماه هشتم
از این ماه می توان کم کم زرده تخم مرغ کاملا پخته شده را به برنامه غذایی کودک اضافه کرد. پروتئین تخم مرغ بهترین نوع پروتئین حیوانی است که برای رشد و تکامل کودک ضروری است. در ابتدا باید زرده تخم مرغ را به اندازه نصف قاشق چای خوری در آب یا شیر مادر حل کرد و به کودک داد و در صورت عدم بروز حساسیت بتدریج در روزهای دیگر مقدار آن را اضافه کرد تا بعد از 2 هفته به 3 تا 4 زرده تخم مرغ در هفته برسد. توصیه می شود تا یک سالگی سفیده تخم مرغ به کودک داده نشود. با افزایش سن و پذیرش بیشتر کودک باید سوپ و غذاهای نرم را اندکی سفت تر تهیه کرد تا عمل تکامل جویدن در کودک پرورش یابد و از سن 8-7 ماهگی که کودک می خواهد غذا را با انگشتان خود بردارد و به دهان ببرد و بمکد یا بجود می توان تکه های کوچک نان یل بیسکویت را یه دست او داد (این تصور که طفل چون دندان ندارد قادر به له کردن و جویدن نیست صحیح نمی باشد زیرا لثه و زبان در این عمل به کودک کمک میکند).
در این ماه به تدریج میتوان حبوباتی نظیر عدس، ماش و انواع لوبیا را به برنامه غذایی کودک به صورت پوره و یا داخل سوپ، اضافه کرد. حبوبات منبع بسیار خوبی از پروتئین و مواد معدنی هستند. برای خوشمزه و قابل هضم شدن حبوبات باید قبل از پخت آن ها را خیساند و پوست آن ها را جدا کرد (مخصوصا نخود و لوبیا) و بعد از پخت کاملا له نمود. حبوبات را هم چنین میتوان به صورت آرد یا حبوبات جوانه زده (جوانه ماش یا عدس) به همراه غلات (گندم) به سوپ کودک اضافه کرد. لازم به ذکر است عمل جوانه زدن در غلات و حبوبات باعث افزایش ارزش تغذیه ای و هضم آسان تر آن ها می شود. از نیمه دوم این ماه میتوان به تدریج ماست وآب میوه های مختلف (نظیر سیب و لیمو شیرین) را نیز از مقدار کم و به صورت تک تک به برنامه غذایی کودک اضافه کرد.
پس از آشنایی کودک با آبمیوه میتوان بعد از 2هفته تکه های میوه را به صورت پخته یا تازه به دست کودک بدهید تا آن را بخورد. معمولا مصرف مرکبات (غیر از لیمو شیرین)، توت فرنگی، گیلاس، آلبالو، خربزه و کیوی تا پیش از یک سالگی توصیه نمی شود.
 
-ماه نهم به بعد
از ماه نهم برنامه غذایی کودک خیلی به برنامه غذایی خانواده نزدیک می شود و می توان از غذاهای سفت تر قابل جویدن مانند پوره عدس، کته نرم در آب گوشت یا مرغ پخته شده، همراه با گوشت قرمز یا گوشت ماهی جهت کمک به عمل تکاملی جویدن به کودک داد. به علاوه از این سنین به بعد می توان تکه های کوچک هویج و سیب زمینی پخته را هم به دست کودک داد تا خودش کم کم بخورد و بجود. دقت کند تا غذای روزانه کودک متنوع باشد دفعات و مقدار هر وعده غذا را با توجه به اشتهای کودک افزایش دهید. دادن غذای خانواده را میتوان با انواع غذاهای مناسب و نرم سفره خانواده (کم کم چاشنی می باشند) با افزودن کره و روغن مایع گیاهی به آن شروع نمود. نکته قابل ذکر این است که برای کودکان زیر یک سال نباید از غذای سرخ شده استفاده کرد و از افزودن شکر، نمک و هر گونه چاشنی و ادویه های کمکی پرهیز کنید.

مواد غذایی که ممکن است در شیر خوار زیر یک سال حساسیت ایجاد کنند و از نظر متخصص تغذیه مصرف آن ها مجاز نمی باشد عبارتند از:
شیر گاو (در تهیه فرنی، جوشاندن شیر مقدار مواد آلرژن موجود در شیر را کمتر میکند) عسل غیر پاستوریزه، پنیر، سفیده تخم مرغ، شکلات، میگو، بادام زمینی، فلفل و ادویه جات، ترشی، نوشابه های گازدار، آب میوه ها، خربزه ،کیوی ،انواع توت(توت سفید ،توت فرنگی ،شاه توت،تمشک)آلبالو ،گیلاس ،از گروه حبوبات لپه و نخود و از گروه سبزی جات اسفناج و کلم.

مطالعه مطالب مفید
درباره لاغری موضعی شکم، پهلو و سایر قسمتهای بدن با دستگاه لاغری موضعی چه می دانید؟
 
 با رژیم لاغری دکتر مرادی لاغر شوید و لاغر بمانید.