رژیم کتوژنیک
دکتر معصومه مرادی-دکترای تخصصی تغذیه و رژیم درمانی رژیم کتوژنیک به عنوان رژیم لاغری: درست یا غلط؟
رژیم کتوژنیک یک رژیم غذایی با کربوهیدرات بسیار کم و چربی بالا است که شباهت بسیاری با رژیم های اتکینز و کم کربوهیدرات دارد. این کاهش در کربوهیدرات، بدن را به یک وضعیت متابولیک تبدیل می کند که کتوز نامیده می شود. رژیم های کتوژنیک می توانند باعث کاهش شدید قند خون و میزان انسولین شوند. هنگامی که سطح گلوکز به دلیل محدودیت شدید کربوهیدرات ها کاهش می یابد، بدن شروع به استفاده از چربیها کرده و تولید کتون در بدن افزایش می یابد. سلولهای مغز برای فعالیت نیاز به گلوکز دارند ولی ذخایر گلوکز یا قند در بدن محدود می باشد، وقتی ذخایر گلوکز در بدن به اتمام برسد و در رژیم غذایی محدودیت نشاسته و قند داشته باشیم، مغز از کتونها که از تجزیه چربیها به دست می آید به عنوان سوخت استفاده می کند.
این رژیم در ابتدا برای درمان بیماران مخصوصا کودکان مبتلا به صرع که مقاوم به درمان دارویی بودند طراحی شد. این اجسام کتونی به عنوان پیام رسانهای عصبی مهاری عمل می کنند و در نتیجه در بدن اثر ضد تشنج ایجاد می کنند پس این رژیم غذایی جنبه درمانی دارد.
انواع مختلف رژیم های کتونی
چند مدل رژیم غذایی کتوژنیک وجود دارد، از جمله:
1- رژیم استاندارد کتوژنیک: این مدل دارای پروتئین متوسط و چربی بالا است. در این رژیم به طور معمول شامل 75٪ چربی، پروتئین 20٪ و تنها 5٪ کربوهیدرات است.
2- رژیم کتوژنیک دوره ای : این رژیم شامل دوره هایی است که مقدار کربوهیدرات افزایش می یابد. به طور مثال 5 روز کتوژنیک و دو روز با کربوهیدرات زیاد است.
3- رژیم کتوژنیک با پروتئین بالا: این یک رژیم استاندارد کتوژنیک است، اما حاوی پروتئین بیشتری است. این نسبت اغلب شامل 60٪ چربی، 35٪ پروتئین و 5٪ کربوهیدرات است.
با این حال، تنها رژیم های استاندارد و کتوژنیک با پروتئین بالا مورد مطالعه قرار گرفته اند.
غذاهایی که در این رژیم حذف و یا بسیار محدود می شوند: - هر غذایی با کربوهیدرات بالا مانند:
- دانه ها و نشاسته: محصولات مبتنی بر گندم، برنج، ماکارونی، غلات و غیره
- میوه: تمام میوه ها، به جز دسته های کمی از انواع توت ها مثل توت فرنگی. بیشتر میوه ها حتی یک سیب تنها می تواند بیش از کل کربوهیدرات دریافتی شما برای کل روز باشد.
- حبوبات: لوبیا، عدس، نخود و غیره. حبوبات غنی از پروتئین و فیبر هستند، اما دارای مقداری کربوهیدرات نیز می باشند و رژیم کتوژنیک بیشتر روی دریافت بالای چربی ها تکیه می کند.
- شیر. یک لیوان شیر دارای 12 گرم کربوهیدرات است، این مقدار شاید کل دریافت کربوهیدرات روزانه در این رژیم باشد.
- غذاهای شیرین: آب میوه، کوکی ها، کیک، بستنی، آب نبات و غیره
- سبزیجات ریشه ای: سیب زمینی، سیب زمینی شیرین، هویج و غیره
- برخی از چاشنی ها یا سس ها: که حاوی قند و چربی ناسالم هستند.
- الکل: با توجه به مقدار کربوهیدرات آن، بسیاری از نوشیدنی های الکلی می توانند شما را از کتوز خارج کنند.
- غذاهای رژیم غذایی بدون قند: اینها اغلب دارای قندهای الکلی هستند که در بعضی موارد ممکن است سطح کتون را تحت تأثیر قرار دهد.
غذاهایی که باید در این رژیم قرار بگیرند: - گوشت: گوشت قرمز، استیک، ژامبون، سوسیس، بیکن، مرغ و بوقلمون.
- انواع ماهی: مانند ماهی قزل آلا، ماهی تن و...
- آجیل و دانه: بادام، گردو، بذر کتان، دانه کدو تنبل، تخم چیا و غیره
- انواع روغن:" به خصوص روغن زیتون، روغن نارگیل و روغن آووکادو.
- تخم مرغ
- کره
- انواع پنیر
- آووکادو
- سبزیجات با کربوهیدرات کم: بیشتر سبزیجات سبز، گوجه فرنگی، پیاز، فلفل و غیره
- ادویه: شما می توانید از نمک، فلفل و گیاهان و ادویه جات مختلف استفاده کنید.
یک نمونه رژیم کتوژنیک برای یک هفته
در این قسمت یک نمونه برنامه غذایی رژیم کتوژنیک را قرار می دهم:
شنبه
صبحانه: تخم مرغ و گوجه فرنگی.
ناهار: سالاد مرغ با روغن زیتون و پنیر فتا.
شام: ماهی قزل آلا پخته شده در کره.
یکشنبه
صبحانه: املت تخم مرغ، گوجه فرنگی و پنیر
ناهار: شیر بادام، کره بادام زمینی، پودر کاکائو و شیرین استویا.
شام: گوشت چرخ کرده، پنیر چدار و سبزیجات.
دوشنبه
صبحانه: املت قارچ
ناهار: سالاد میگو با روغن زیتون و آووکادو.
شام: استیک با پنیر پارمسان، بروکلی و سالاد.
سه شنبه
صبحانه: املت با آووکادو، فلفل، پیاز و ادویه جات.
ناهار: مرغ با پنیر خامه ای همراه با سبزیجات.
شام: تخم مرغ و پنیر
چهارشنبه
صبحانه: ماست بدون قند با کره بادام زمینی
ناهار: گوشت گاو سرخ شده در روغن با سبزیجات.
شام: همبرگر
پنجشنبه
صبحانه: هویج و پنیر با سبزیجات.
ناهار: ماهی سفید، تخم مرغ و اسفناج پخته شده در روغن نارگیل.
شام: پنیر با آجیل.
جمعه
صبحانه: نیمرو با قارچ.
ناهار: برگر با پنیر
شام: استیک با سالاد
استفاده از رژیم کتوژنیک برای کاهش وزن و عوارض این رژیم
بعضی از افراد یا در بعضی از مراکز به خصوص در باشگاههای ورزشی توسط مربیان ورزشی از این رژیم برای کاهش وزن استفاده می شود، با این رژیم مراجعین ممکن است کاهش وزن خوبی به خصوص در شروع رژیم داشته باشند. البته در تعدادی از مقالات دیده شده که کاهش وزن بیشتری نسبت به رژیمهای غذایی دیگر دارد.
ولی در نظر بگیرید که استفاده طولانی مدت از این رژیم با عوارض شدیدی می تواند همراه باشد.
به عارضه ایجاد شده در اثر این رژیم به اصطلاح کتو-فلو می گویند. که شامل کاهش سطح عملکرد ذهن، کاهش سطح انرژی بدن، مشکلات خواب، بوی بد دهان، کاهش آب و مواد معدنی بدن، کاهش توان اجرای حرکات ورزشی و...
پس توصیه میکنم کسانی که قصد کاهش وزن دارند بجای استفاده از این قبیل رژیمهای محدود کننده و بعضا اشتباه، زیر نظر متخصص تغذیه با توجه به شرایط بدن خود از یک برنامه اصولی استفاده کنند.
مصاحبه رادیو تهران با دکتر مرادی در مورد رژیم کتوژنیک 