آیا استرس و چاقی با یکدیگر در ارتباطند؟

بروز چاقی در افراد مختلف دلایل گوناگونی دارد. اما آن چیزی که واضح است، این است که سبک زندگی نامناسب، بیشتر از هر عامل دیگری در این زمینه اثرگذار است. امروزه، متخصصین تغذیه به ارتباط بین استرس و چاقی توجه زیادی دارند.
اما به راستی نقش استرس در چاق شدن افراد چیست؟
آیا ممکن است فردی که تحت رژیم غذایی کاهش وزن اصولی قرار دارد، به خاطر میزان بالای استرس نتیجه مطلوبی دریافت نکند؟ بله، واقعیت این است که استرس و چاقی با یکدیگر رابطه مستقیمی دارند. اما اینکه استرس به چه شکل در چاق شدن عمل می­ کند ، در بخش­ های بعدی بررسی خواهد شد.

نقش استرس در پرخوری عصبی

یکی از الگوهای اشتباهی که معمولا در بین افراد چاق و یا دارای اضافه وزن وجود دارد، خوردن خارج از کنترل است. در واقع، این افراد زمانی که مشغول خوردن هستند، لزوما احساس گرسنگی ندارند. بلکه این ذهن آنهاست که دستور خوردن می­ دهد. داشتن استرس یکی از عوامل پرخوری عصبی است. اما چگونه؟ جواب، وجود چندین هورمون است که در شرایط استرسی ترشح آنها افزایش پیدا می کند.
 

هورمون آدرنالین

 زمانیکه شخص دچار استرس است، از هیپوتالاموس مغز نوعی هورمون بنام کورتیکوتروپین ترشح می­شود که سبب کاهش اشتها خواهد شد. از طرف دیگر، غدد فوق کلیه نیز شروع به ترشح هورمون آدرنالین کرده تا اشتها بیشتر کاهش یابد. اما اگر استرس برای مدت طولانی ادامه یابد و به صورت مزمن باشد، شرایط تغییر خواهد کرد. آنوقت غدد فوق کلیه شروع به ترشح هورمون دیگری بنام کورتیزول می­کنند که برخلاف آدرنالین محرک اشتها بوده و تمایل بدن به خوردن را افزایش می­ دهد.
 

نقش هورمون کورتیزول در پرخوری

هورمون کورتیزول در زمانی که شخص دچار استرس است، در بدن ترشح شده و به بدن این پیام را می­ دهد که باید کالری بیشتری مصرف کند. علت این مکانیسم نیز این است که وقتی بدن دچار یک بحران شده و بقایش به­ خطر می ­افتد، این هورمون بیشتر ترشح شده و به بدن دستور می­ دهد که با مصرف کالری بیشتر، انرژی لازم برای حفاظت از خود را به دست آورد. حال زمانی که فرد دچار استرس می ­شود، همین اتفاق رخ داده و بدن تمایل به مصرف کالری بیشتری دارد. اما، مسئله این است که در این شرایط کالری دریافت شده قرار نیست صرف یک کار مفید شود. بلکه در شکم، پهلو، پا و... فرد به­ صورت لایه­ های چربی انباشته خواهد شد. افزایش سطح کورتیزول یک اتفاق بد دیگر را نیز رقم زده و باعث افزایش سطح انسولین خون می ­شود. افزایش میزان انسولین خون در کنار افزایش کورتیزول تمایل به­ خوردن غذاهای چرب و شیرین را افزایش می­ دهد.

هورمون سروتونین

سروتونین نوعی انتقال­ دهنده عصبی از جنس اسیدآمینه است. زمانی که این هورمون در بدن ترشح می­ شود، شما شادتر خواهید شد. اما این هورمون در چه شرایطی در بدن ترشح می­ شود؟ در زمان مصرف کربوهیدرات و یا در زمان انجام یک فعالیت خوشایند.
حالا متوجه شدید که چرا اکثر افرادی که دچار استرس می ­شوند، بیشتر به مصرف شیرین ی­جات روی می ­آورند. در واقع زمانیکه بدن دچار استرس است، برای رهایی از این شرایط و رسیدن به یک حس خوب تمایل به­ مصرف کربوهیدرات دارد. چراکه بعد از مصرف قند و شیرینی هورمون سروتونین ترشح شده و فرد احساس بهتری خواهد داشت.

نقش نوروپپتید Y در کنترل اشتها

قبل از اینکه به معرفی این پپتید بپردازیم، باید با نوعی پروتئین به نام لپتین آشنا شویم. لپتین پروتئینی است که از بافت چربی ترشح می ­شود. علت نیز این است که به­ بدن دستور دهد به­ طرق مختلف دریافت کالری را کاهش دهد. در واقع این پروتئین از چاق شدن زیاد جلوگیری می­ کند. اما لپتین چگونه اینکار را انجام می­ دهد؟ لپتین باعث افزایش ترشح a-msh (کاهنده اشتها) و کاهش ترشح نوروپتید Y (محرک اشتها) از هیپوتالاموس می ­شود. در افرادی که دچار استرس هستند، در ترشح هورمون لپتین اختلال ایجاد شده که منجر به افزایش ترشح نوروپتید Y و تحریک اشتها می ­شود. در نتیجه فرد به ­خوردن بیشتر روی می ­آورد.
 

چرخه استرس و چاقی

متاسفانه همیشه یک چرخه معیوب بین استرس و چاقی وجود دارد. عملکرد این چرخه به این صورت است که وقتی فرد دچار استرس می­ شود، به ­واسطه تمام مکانیسم­های گفته شده در بالا تمایل به­ خوردن غذاهای چرب و شیرین پیدا کرده و در نتیجه چاق می­ شود. اضافه وزن و چاقی به ­دلیل افزایش مقاومت به انسولین و اختلال در عملکرد هورمون­های تنظیم خورد و خوراک و حتی خواب و بیداری (ایجاد شرایط استرس­ زا برای بدن) تمایل فرد به پرخوری بیشتر را افزایش می­ دهد.

نقش استرس در موفق بودن یک رژیم لاغری

افرادی که در رژیم لاغری دارند، باید توجه داشته باشند که اگر می­ خواهند نتیجه بهتر و سریعتری بگیرند باید استرس خود را کاهش دهند. چرا که نتایج تحقیقات علمی نشان داده است که استرس طولانی مدت باعث تولید ترکیباتی در بدن می شوند که روند سوخت و ساز (متابولیسم) را کند می­ کنند. یکی از این ترکیبات بتاتروفین نام دارد. این ترکیب که به ­تازگی مورد توجه محققان قرار گرفته است، یک نوع پروتئین است که شکسته شدن سلول­های چربی را کند می ­کند.
نتایج یک بررسی علمی رابطه استرس و چاقی نشان داده است که موش­هایی که تحت استرس متابولیک قرار گرفته بودند، بتاتروفین در آنها بیشتر بوده و همچنین سوخت و ساز چربی در آنها کندتر شده بود. بنابراین مشخص است که برای داشتن یک روند کاهش وزن مطلوب علاوه بر رعایت رژیم غذایی مناسب و فعالیت بدنی باید مراقب سلامت روح و روان نیز بود و با کاهش شرایط استرس زا به این امر کمک کرد.