کاهش علائم سندروم روده تحریک پذیر با رژیم غذایی FODMAP

 
رژیم غذایی FODMAP نوعی رژیم غذایی حذفی است. این رژیم به منظور شناسایی مواد غذایی تحریک کننده برای افرادی که در دستگاه گوارش خود اختلالات عملکردی دارند تجویز می‌شود. در رژیم غذایی FODMAP ابتدا آن دسته از مواد کربوهیدراتی که مشکل دار به نظر می‌رسند، موقتا از رژیم غذایی عادی فرد حذف می‌شوند. سپس، این مواد دوباره به طور سیستماتیک به رژیم غذایی افزوده می‌شوند تا واکنش دستگاه گوارش نسبت به هر کدام مشخص شود. مطالعات نشان داده اند که این رژیم نه تنها در کاهش علائمی مانند معده درد، رفلاکس و نفخ موثر است، بلکه به کاهش خستگی، افسردگی و استرس، افزایش نشاط و شادی، و به طور کلی، ارتقاء کیفیت زندگی افراد کمک می‌کند. رژیم FODMAP محدود و سختگیرانه، اما موقتی و مفید است و نحوه عملکرد آن در مقاله حاضر مورد بحث قرار می‌گیرد.
 


رژیم غذایی FODMAP نوعی رژیم غذایی حذفی است که به منظور شناسایی مواد غذایی تحریک کننده تجویز می‌شود
 
 

منظور از FODMAP چیست؟

 
FODMAP مخفف Fermentable Oligo- Di- Monosaccharides And Polyols و به معنی الیگوساکاریدهای قابل تخمیر، دی ساکاریدها، مونوساکاریدها و پلی اولها است. این گروه شامل دسته خاصی از کربوهیدراتهای کوتاه زنجیر است که به خوبی هضم نمی‌شوند، اما، توسط باکتریهای روده تخمیر شده، از آنها گاز و اسیدهای چرب کوتاه زنجیر ایجاد می‌شود. این کربوهیدراتها همچنین از نظر اسمزی فعال هستند و به دنبال خود آب را به درون دستگاه گوارش می‌کشند. به این دلایل، FODMAP ها در افراد مستعد و حساس، علائم گوارشی مانند نفخ، گرفتگی، درد، یبوست یا اسهال ایجاد می‌کنند. در رژیم غذایی FODMAP این کربوهیدرات‌ها، به عنوان مواد محرک، موقتا حذف می‌شوند تا ناراحتی سیستم گوارش تسکین پیدا کند و تعادل فلور روده به طرز سالمی بازیابی شود.
 
منابع غذایی FODMAP
FODMAP ها در طیف گسترده ای از غذاها یافت می‌شوند و متشکل از اجزای زیرند:
الیگوساکاریدها: شامل فروکتان‌ها (مانند اینولین) و گالاکتو-الیگوساکاریدها بوده، در میوه‌ها، سبزیجات، و حبوبات یافت می‌شوند. منابع غذایی عمده این ترکیبات گندم، چاودار، حبوبات، آجیل، و سبزیجاتی مانند کنگر فرنگی، سیر و پیاز است.
دی ساکاریدها: عضو معروف این گروه لاکتوز است و عمدتا در شیر و محصولات لبنی یافت می‌شود.
مونوساکاریدها: عضو معروف این گروه فروکتوز (قند میوه) است و در میوه‌ها (از جمله سیب، گلابی، هندوانه، انبه)، عسل، و شربت ذرت وجود دارند.
پلی اولها شامل مانیتول، سوربیتول و زایلیتول هستند و در میوه‌ها (مانند سیب، گلابی، میوه‌های هسته دار)، سبزیجات (مانند قارچ) و شیرین کننده های کم کالری (مانند آدامس‌های بدون قند) یافت می‌شوند.
 


FODMAP به معنی الیگوساکاریدهای قابل تخمیر، دی ساکاریدها، مونوساکاریدها و پلی اولها است

موارد کاربرد رژیم غذایی FODMAP

 
رژیم غذایی FODMAP غالبا برای مدیریت سندرم روده تحریک پذیر (IBS) مورد استفاده قرار می‌گیرد. IBS یکی از شایع ترین اختلالات گوارشی است و افراد مبتلا به این بیماری، بعد از خوردن غذا دچار علائم گوارشی می‌شوند. مبتلایان به IBS دارای کولون (روده بزرگ) بیش از حد حساس هستند. حدود 60٪ آنها گزارش کرده‌اند که کربوهیدراتهای FODMAP باعث تشدید علائم آنها می‌شوند. گفته می‌شود که رژیم FODMAP برای برطرف کردن علائم بعضی مشکلات گوارشی دیگر نیز موثر است. از آن جمله می‌توان از SIBO (رشد بیش از حد باکتریها در روده کوچک)، دیورتیکولیت و مشکلات گوارشی مربوط به ورزش نام برد. این رژیم می‌تواند در کاهش وزن نیز موثر باشد اما استفاده از آن به دلیل محدودیتها و مضراتی که دارد، برای عموم توصیه نمی‌شود. تجویز این رژیم برای مبتلایان به IBS و SIBO هم باید حتما زیر نظر پزشک یا متخصص تغذیه انجام شود.
 

مشخصات یک رژیم غذایی FODMAP

 
رژیم غذایی FODMAP در سه مرحله اجرا می‌شود:
1- مرحله حذف: در این مرحله همه غذاهای دارای FODMAP بالا حذف می‌شوند. این مرحله معمولا دو تا چهار هفته طول می‌کشد و نباید بیش از شش هفته باشد.
2- مرحله بازگشت: در این مرحله غذاهایی که حذف شده‌اند به طور منظم و سیستماتیک، یک به یک به رژیم غذایی افزوده می‌شوند. فاصله زمانی بین افزودن هر غذا چند روز است (سه روز مناسب است) و میزان مصرف باید از مقادیر کم به زیاد باشد. در این مرحله مشخص می‌شود که فرد به کدام مواد غذایی حساس است و بعلاوه سطح تحمل او (سطح آستانه)  نسبت به غذاها سنجیده می‌شود. میانگین زمانی این مرحله حدود هشت هفته است.
3- مرحله نگهداری: با توجه به نتایج مراحل قبل، یک برنامه غذایی پایدار و کامل به کمک متخصص تغذیه تنظیم می‌شود که می‌تواند به طور نامحدود ارائه شود.
در واقع،  FODMAP ها به سلامت روده کمک می‌کنند و توجه به این نکته اهمیت دارد که بدانیم رژیم غذایی FODMAP یک رژیم کم FODMAP است، نه بدون FODMAP. بنابراین، برخلاف آلرژی‌های غذایی، نیازی نیست که در مرحله نگهداری FODMAP ها به طور کامل از رژیم غذایی حذف شوند. محدود کردن غذاهای تحریک کننده بر اساس تحمل فرد صورت می‌گیرد. بعلاوه، رژیم غذایی FODMAP بدون گلوتن یا بدون لاکتوز نیست، هرچند انتظار می‌رود گلوتن و لاکتوز کمتری داشته باشد. رژیم غذایی FODMAP می‌تواند از نظر فیبر و کلسیم فقیر باشد و به این دلیل، برنامه ریزی برای این رژیم باید با مشورت متخصص تغذیه صورت بگیرد.
 
 
 
رژیم غذایی FODMAP غالبا برای مدیریت سندرم روده تحریک پذیر (IBS) مورد استفاده قرار می‌گیرد
 
 

مواد غذایی مجاز در رژیم غذایی FODMAP

 
توصیه یک رژیم غذایی FODMAP برای همه افراد ممکن نیست، چون علائم گوارشی از یک فرد به فرد دیگر متفاوت است. جدول زیر صرفا یک نمونه کلی برای غذاهای با FODMAP بالا و پایین است:
 
 

رژیم غذایی FODMAP و گیاهخواری

 
برای گیاهخواران، پیروی از رژیم غذایی FODMAP می‌تواند دشوارتر باشد. چون این افراد به عنوان منبع پروتئینی اصلی از حبوبات استفاده می‌کنند که در اینجا محدود می‌شود. البته، می‌توان به جای حبوبات آب پز، از مقدار کمی حبوبات کنسروی  آب‌کشی شده استفاده کرد چون FODMAP کمتری دارند. بعلاوه، استفاده از گزینه‌های پر پروتئین مانند تمپه، توفو، تخم مرغ، کینوا و بیشتر مغز‌ها و دانه‌ها در رژیم غذایی FODMAP بلامانع است.